زمین‌لرزه‌ها

تبریز در ناحیه‌ای زلزله‌خیز واقع شده و در طول تاریخ بارها با خاک یکسان گشته‌است. جنبش و حرکت خفیف به صورت روزانه در تبریز اتفاق می‌افتد. مهیب‌ترین زمین‌لرزه‌ای که تا به‌حال تبریز شاهد آن بوده، در سال ۱۱۵۸ خورشیدی (۱۷۸۰ میلادی) روی داده‌است.

به گفتهٔ سرپرست امور زلزله‌شناسی سازمان انرژی اتمی ایران، دلیل وقوع زمین‌لرزه‌های بزرگ و مخرب در تبریز و نواحی دیگر مانند رشته‌کوه‌های البرز و زاگرس، قرارگرفتن آن‌ها در مسیر کمربند آلپاید می‌باشد؛ مسیر این کمربند از میانهٔ اقیانوس اطلس شروع شده و پس از عبور از دریای مدیترانه، شمال ترکیه، ایران، هند، چین و جزایر فیلیپین، به کمربند دیگری که اقیانوس آرام را دور می‌زند، متصل می‌شود.

از جمله گسله‌های بارز آذربایجان، «گسلهٔ شمال تبریز» است. این گسله که به موازات جادهٔ اصلی تبریز–بستان‌آباد امتداد یافته، مسبب زمین‌لرزهٔ سال ۱۷۲۱ میلادی با شدت ۷٫۶ درجهٔ ریشتر می‌باشد. هرچند این گسله در سدهٔ حاضر فعالیت مشخصی نداشته‌است؛ ولی شواهدی مبنی بر امکان تجدید حرکت آن وجود دارد. اطلاعات آماری نیز نشان می‌دهد که دورهٔ بازگشت زمین‌لرزه‌های شدید و مخرب در تبریز می‌تواند تا حدود ۲۶۰ سال نیز برسد.

تعدادی از تاریخ‌های مهم وقوع زمین‌لرزه در تبریز در زیر فهرست شده‌اند:

• در سال ۲۴۴ هجری قمری و در زمان حکومت متوکل -خلیفهٔ عباسی- تبریز با خاک یکسان شد و تا پیش از پایان حکومت متوکل دوباره بازسازی گردید.
• در سال ۴۳۴ هجری قمری تبریز از زمین‌لرزه سخت آسیب دید. منجمی به‌نام «ابوطاهر شیرازی» نیز این زمین‌لرزه را پیش‌بینی کرده ود. در سفرنامه‌ای که از ناصر خسرو برجای مانده، به این زمین‌لرزه اشاره شده‌است:

مرا حکایت کردند که بدین شهر زلزله افتاد شب پنج‌شنبه هفدهم ربیع الاول سنهٔ اربع و ثلاثین و اربعمائه (۴۳۴) و در ایام مسترقه بود پس از نماز خفتن. بعضی از شهر خراب شده بود و بعضی دیگر را آسیبی نرسیده بود و گفتند چهل هزار آدمی هلاک شده بودند. و در تبریز قطران نام شاعری را دیدم. شعری نیک می‌گفت، اما زبان فارسی نیکو نمی‌دانست. پیش من آمد دیوان منحیک و دیوان دقیقی بیاورد و پیش من بخواند و هر معنی که او را مشکل بود از من بپرسید، با او بگفتم و شرح آن بنوشت و اشعار خود بر من خواند.

قطران تبریزی زمین‌لرزهٔ سال ۴۳۴ را چنین توصیف می‌کند:

خدا به مردم تبریز برفکند فنا		فلک به نعمت تبریز برگماشت زوال
فراز گشت نشیب و نشیب گشت فراز		رمال گشت جبال و جبال گشت رمال
دریده گشت زمین و خمیده گشت نبات		دمنده گشت بحار و رونده گشت جبال
بسا سرای که بامش همی به سود فلک		بسا درخت که شاخش همی به سود هلال
کز آن درخت نمانده کنون مگر آثار		وز آن سرای نمانده کنون مگر اطلال
کسی که رسته شد از مویه گشته بود چو مو		کسی که جسته شد از ناله گشته بود چو نال
یکی نبود که گوید به دیگری که مموی		یکی نبود که گوید به دیگری که منال
همی به دیده بدیدم چو روز رستاخیز		ز پیش رایت مهدی و فتنهٔ دجال
کمال دور کناد ایزد از جمال جهان		کمی رسد به جمالی کجا گرفت کمال

• در سال ۱۱۵۸ خورشیدی زمین‌لرزه خسارت‌های عمده‌ای به تبریز وارد کرد.

آلودگی هوا

تبریز دومین شهر آلودهٔ ایران است و میزان آلودگی هوا در این شهر روزبه‌روز افزایش یافته و شدیدتر می‌شود. مهم‌ترین علت آلودگی هوای تبریز، حمل و نقل درون‌شهری است و وجود صنایع بزرگ و مادر در پیرامون شهر نیز از دیگر عوامل تأثیرگذار بر آلودگی هوای این شهر به‌شمار می‌رود.

براساس یک طرح آمارگیری که در سال ۱۳۷۹ خورشیدی صورت گرفت، روزانه در سطح تبریز ۵۵۸٫۱۶۷۱ تن مواد آلوده‌کننده تولید می‌شود که از این مقدار منابع بزرگ صنعتی ۲۸۶٫۱۰۰۱ تن، وسایط نقلیهٔ موتوری ۲۰۱٫۶۵۴ تن و فرآورده‌های نفتی مصرفی در اماکن تجاری، صنعتی و مسکونی ۷٫۱۶ تن را شامل می‌شوند.

حاشیه‌نشینی

در اوایل دههٔ پنجاه خورشیدی و پس از وقوع انقلاب سفید، به دلیل ایجاد کارخانه‌های متعدد صنعتی در تبریز، افراد بیکار ساکن شهرها و روستاهای اطراف، به‌دنبال یافتن شغل در این مراکز و اقامت در این شهر، به‌سمت تبریز سرازیر شدند. حاشیه‌نشینان در مدت کوتاهی برای خود خانه‌ای می‌ساختند و در این خانه‌ها ساکن می‌شدند. خانه‌های آنان از ابتدایی‌ترین امکانات رفاهی همچون آب، برق، گاز و تلفن بی‌بهره بود. گسترش این امر باعث ایجاد محله‌های بزرگ حاشیه‌نشین در پیرامون تبریز شد و در طی چندسال، چهرهٔ این شهر را تغییر داده و آن را با مشکلات متعددی روبه‌رو کرد.

امروزه تبریز در حدود ۴۰۰٬۰۰۰ نفر حاشیه‌نشین را در خود جای داده‌است. حاشیه‌نشینان به‌طور عمده در مناطق حاشیه‌ای شمال، شمال غرب و جنوب این شهر ساکن شده‌اند که از میان این مناطق می‌توان محله‌های آخماقیه، حافظ، خلیل‌آباد، داداش‌آباد، سیلاب، طالقانی، عباسی، کشتارگاه، لاله، مارالان، منبع و یوسف‌آباد را نام برد که حدود ۳۰ کیلومتر مربع از مساحت تبریز را اشغال نموده‌اند.

قطار شهری

ایستگاه ایل‌گلی متروی تبریز.

عملیات اجرایی قطارشهری تبریز از سال ۱۳۸۰ آغاز شده‌است. متروی تبریز در پنج مسیر ساخته می‌شود که پس از تهران بیش‌ترین تعداد خطوط مترو در ایران را دارا است. چهار خط این راه‌آهن داخلی و یک خط آن خارج از حومه‌است. براساس برنامه‌ریزی انجام‌شده، مسیر اول به‌طول ۱۸ کیلومتر از میدان ایل‌گلی تا کوی لاله و مسیر دوم به‌طول ۲۷ کیلومتر از دانشگاه آزاد اسلامی تا قراملک خواهد بود. خط خارج از حومه (مسیر پنجم) نیز به‌طول ۲۰ کیلومتر از شهر جدید سهند تا تبریز خواهد بود. پیش‌بینی می‌شود قطارشهری تبریز قادر به جابه‌جایی ۳۰٬۰۰۰ نفر به وسیلهٔ ۳۰ قطار در هر ساعت و در هر جهت از مسیرهای پنج‌گانه باشد.

سامانه اتوبوس تندرو

 

یکی از ایستگاه‌های سامانهٔ اتوبوس تندرو تبریز.

سامانهٔ اتوبوس تندرو پس از تهران در تبریز به اجرا درآمده‌است. محدودهٔ تردد این سامانه از میدان بسیج (در شرق شهر) تا میدان راه‌آهن (در غرب شهر) می‌باشد که به‌طور کلی مسافتی حدود ۲۸ کیلومتر را شامل می‌شود. سامانهٔ اتوبوس تندرو در مسیر خود از خیابان امام خمینی -که خیابان اصلی تبریز محسوب می‌گردد- عبور می‌کند و هدف از آن کاهش ترافیک ایجادشده توسط خودروهای شخصی در سطح این خیابان است؛ چراکه خیابان امام خمینی یکی از پرترافیک‌ترین خیابان‌های این شهر به‌شمار می‌رود.

اتوبوس‌های تندرو به امکاناتی نظیر سیستم‌های اطلاع‌رسانی، تابلوهای متغیر، نمایشگر اعلام مسیر، کولر و دیگر امکانات رفاهی مجهز شده‌اند. هم‌چنین با نصب دستگاه‌های جی‌پی‌اس در این اتوبوس‌ها، امکان ردیابی آن‌ها در هرلحظه از طریق مانیتورهای نصب‌شده در ایستگاه‌ها برای مسافران فراهم شده‌است. هم‌اکنون ۵۰ دستگاه اتوبوس تندرو در خطوط معین‌شده و در فاصلهٔ زمانی کم‌تر از پنج دقیقه از ایستگاه‌های اتوبوس عبور می‌کنند.

سوغاتی‌ها

کوفته تبریزی؛ غذای سنتی تبریز.

 

قرابیه؛ شیرینی سنتی تبریز.

از سوغاتی‌های تبریز، شامل غذاهای سنتی، شیرینی‌ها، میوه‌ها و صنایع دستی، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

غذاهای سنتی

دلمهٔ برگ، کوفته تبریزی، کوکو.

شیرینی‌ها

آجیل، اریس، باسلوق، پشمک، خشکبار، قرابیه و نوقا.

صنایع دستی

سفال‌گری، سوزن‌دوزی، قالی‌بافی، قلم‌زنی روی مس، کفش‌دوزی، کنده‌کاری، گل‌دوزی، گلیم‌بافی، معرق‌کاری، منبت‌کاری، نقاشی روی سرامیک، نقره‌کاری و نگارگری.